กุสลมูลกวิปากนิทฺเทสวณฺณนา
[343] อิทานิ อพฺยากเตสุปิ อปเรเนว นเยน ปจฺจยาการํ ทสฺเสตุํ กตเม ธมฺมา อพฺยากตาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ กุสลมูลปจฺจยาติ อิทมฺปิ อุปนิสฺสยปจฺจยตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ กุสลวิปากสฺส หิ กุสลมูลํ , อกุสลวิปากสฺส จ อกุสลมูลํ อุปนิสฺสยปจฺจโย โหติ; นานากฺขณิกกมฺมปจฺจเย ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิฯ ตสฺมา เอส อุปนิสฺสยปจฺจเยน เจว นานากฺขณิกกมฺมปจฺจเยน จ ปจฺจโย โหติฯ เตเนว นิทฺเทสวาเร ‘‘ตตฺถ กตมํ กุสลมูล’’นฺติ อวิภชิตฺวา ‘‘ตตฺถ กตโม กุสลมูลปจฺจยา สงฺขาโร’’ติ วิภตฺตํฯ อกุสลวิปาเกปิ เอเสว นโยฯ
อวิชฺชามูลกกุสลนิทฺเทเส วิย จ อิมสฺมิมฺปิ วิปากนิทฺเทเส ปฐมํ ปจฺจยจตุกฺกเมว ลพฺภติฯ ตมฺปิ ปฐมวารํ ทสฺเสตฺวา สํขิตฺตํฯ ตสฺมา เอเกกสฺมิํ วิปากจิตฺเต เอกเมกสฺเสว จตุกฺกสฺส วเสน กุสลมูลมูลเก อกุสลมูลมูลเก จ นเย วารปฺปเภโท เวทิตพฺโพฯ กิริยาธมฺมานํ ปน ยสฺมา เนว อวิชฺชา น กุสลากุสลมูลานิ อุปนิสฺสยปจฺจยตํ ลภนฺติ, ตสฺมา กิริยวเสน ปจฺจยากาโร น วุตฺโตติฯ
เอวเมส –
อกุสลกุสลาพฺยากต-ธมฺเมสุ อเนกเภทโต วตฺวา;
กุสลากุสลานํ ปน, วิปาเก จ อุปนิสฺสยวเสนฯ
ปุน เอกธาว วุตฺโต, วาทิปฺปวเรน ปจฺจยากาโร;
ธมฺมปฺปจฺจยเภเท, ญาณสฺส ปเภทชนนตฺถํฯ
ปริยตฺติสวนจินฺตน-ปฏิปตฺติกฺกมวิวชฺชิตานญฺจ;
ยสฺมา ญาณปเภโท, น กทาจิปิ โหติ เอตสฺมิํฯ
ปริยตฺติสวนจินฺตน-ปฏิปตฺติกฺกมโต สทา ธีโร;
ตตฺถ กยิรา น หญฺญํ, กรณียตรํ ตโต อตฺถีติฯ
อยํ ปน ปจฺจยากาโร สุตฺตนฺตอภิธมฺมภาชนียวเสน ทฺเวปริวฏฺฏเมว นีหริตฺวา ภาเชตฺวา ทสฺสิโต โหติฯ
อภิธมฺมภาชนียวณฺณนาฯ
สมฺโมหวิโนทนิยา วิภงฺคฏฺฐกถาย
ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
7. สติปฏฺฐานวิภงฺโค
1. สุตฺตนฺตภาชนียํ อุทฺเทสวารวณฺณนา